Hiện nay, nhu cầu thực tập bán thời gian (part-time) của sinh viên là rất lớn, tuy nhiên số lượng công ty tiếp nhận lại khá ít. Bài viết này sẽ phân tích các nguyên nhân của hiện tượng này từ góc nhìn của doanh nghiệp và ngành, đặc biệt trong lĩnh vực nhúng.
1. Định nghĩa các hình thức Thực tập
Trước tiên, cần làm rõ các khái niệm:
- Thực tập đúng nghĩa: Là việc sinh viên được tham gia (join) vào dự án cùng các kỹ sư chính thức, được hướng dẫn và tham gia làm việc thực tế. Việc chỉ đến công ty làm các công việc lặt vặt hoặc không được giao việc không thể coi là một kỳ thực tập có giá trị.
- Thực tập Part-time: Thường áp dụng cho sinh viên năm 3-4, khi vẫn còn lịch học tại trường. Sinh viên chỉ có thể đến công ty vào một số ngày nhất định trong tuần (thường là 2-3 ngày), theo hình thức có lương hoặc không lương.
- Thực tập Full-time: Thường áp dụng cho sinh viên năm cuối, khi đã có thể sắp xếp thời gian lên công ty toàn thời gian. Đây thường là giai đoạn chuyển tiếp để trở thành nhân viên chính thức.
2. Giá trị và Lợi ích của Thực tập Part-time
Mô hình thực tập part-time, nếu được triển khai đúng cách, mang lại nhiều giá trị to lớn:
- Kết nối Lý thuyết và Thực tiễn: Khi sinh viên năm 3 bắt đầu học các môn chuyên ngành, việc thực tập song song sẽ giúp họ hiểu rõ hơn về ứng dụng của kiến thức trên trường và rèn luyện ý thức kỷ luật công nghiệp.
- Phát triển Nguồn nhân lực Cộng đồng: Đây là lợi ích quan trọng nhất. Trong các lĩnh vực đặc thù như Linux kernel, nguồn nhân lực tại Việt Nam còn rất mỏng. Dự án có nhiều nhưng các công ty không thể nhận về vì thiếu người làm. Do các trường đại học không đào tạo chuyên sâu về kernel, thực tập tại công ty gần như là “cánh cửa” duy nhất để sinh viên được đào tạo và tiếp cận mảng này.
- Cải thiện Môi trường làm việc: Việc có 1-2 thực tập sinh trong dự án thường mang lại không khí vui vẻ, mới mẻ. Bản thân các kỹ sư khi hướng dẫn (mentoring) sinh viên cũng có cơ hội cải thiện các kỹ năng mềm (như truyền đạt, quản lý) của mình.
3. Phân tích Rào cản: Tại sao Doanh nghiệp ngần ngại?
Một số tập đoàn lớn (như BKAV, Samsung) có các chương trình tuyển thực tập sinh số lượng lớn và có trả lương, nhưng thường sẽ đi kèm hợp đồng ràng buộc (ví dụ: cam kết làm việc 2 năm sau tốt nghiệp).
Do đó, vấn đề chính xác phải là: “Tại sao ít công ty nhận sinh viên thực tập part-time mà không có hợp đồng ràng buộc?”
Nguyên nhân đến từ bài toán chi phí và hiệu quả của doanh nghiệp.
A. Chi phí đầu tư là rất lớn
Dù trả lương hay không trả lương cho sinh viên, công ty vẫn phải gánh chịu một khoản chi phí cố định đáng kể cho mỗi thực tập sinh:
- Chi phí Chỗ ngồi (Chi phí cơ hội): Tiền thuê mặt bằng, điện, nước, thiết bị tại các tòa nhà văn phòng lớn có thể lên tới 5-7 triệu VNĐ/tháng/vị trí.
- Chi phí Đào tạo (Chi phí nhân sự): Thời gian một kỹ sư kinh nghiệm (senior/mid-level) dành ra để hướng dẫn, review code, và trả lời câu hỏi cho sinh viên. Chi phí này tương đương 2-3 triệu VNĐ/tháng (tính theo lương của kỹ sư).
Tổng cộng, chi phí “chìm” (sunk cost) cho một bạn thực tập sinh không lương cũng rơi vào khoảng 8-10 triệu VNĐ/tháng.
B. Hiệu quả mang lại cho dự án (ROI) gần như bằng 0
Chi phí bỏ ra là rất lớn, nhưng lợi ích ngắn hạn mà dự án thu lại được từ thực tập sinh part-time là rất thấp, đặc biệt với ngành embedded.
- Khác biệt với Web/Application: Sinh viên ngành Web/App được đào tạo khá tốt ở trường hoặc có thể tự học hiệu quả tại nhà. Khi vào dự án, họ có thể tham gia làm các task nhỏ ngay lập- tức.
- Đặc thù Embedded Linux: Lĩnh vực này đòi hỏi kiến thức nền tảng rất sâu. Sinh viên gần như không thể làm được việc nếu chưa qua đào tạo chuyên sâu (thường mất ít nhất 2 tháng).
- Vấn đề Thời gian: Sinh viên part-time thường chỉ tập trung cao độ được trong khoảng 3 tháng (nghỉ hè), sau đó sẽ quay lại trường học. Khoảng thời gian này chỉ vừa đủ để đào tạo xong thì các bạn đã rời đi, gần như không đóng góp được gì cho dự án.
Ngay cả khi sinh viên tiếp tục ở lại với chế độ 2-3 ngày/tuần, dự án vẫn phải bố trí một kỹ sư full-time để “backup”, vì các công việc ở trường (thi cử, đồ án) có thể phát sinh đột xuất, khiến sinh viên không thể xử lý các task gấp của dự án.
Về cơ bản, việc sinh viên part-time không đóng góp được nhiều cho dự án chủ yếu đến từ các nguyên nhân khách quan về logistics và đặc thù ngành, chứ không phải do kỹ năng (skill) của sinh viên (nhiều bạn có kỹ năng nền tảng rất tốt).
4. So sánh với Thực tập Full-time
Mô hình thực tập full-time hoàn toàn khác biệt.
Khi công ty nhận sinh viên năm cuối vào thực tập full-time, việc này gắn liền với nhu cầu tuyển dụng sau đào tạo. Toàn bộ chi phí bỏ ra để training (8-10 triệu/tháng/người) được xem là chi phí tuyển dụng và đầu tư cho nguồn nhân lực tương lai, chứ không phải là chi phí lãng phí. Đây là lý do sinh viên năm cuối xin thực tập full-time thường rất dễ được chấp nhận.
5. Kết luận và Giải pháp
Một số đơn vị chuyên về đào tạo (như Fresher Academy của Fsoft) giải quyết được bài toán chi phí bằng cách cho 1 giảng viên đứng lớp cho cả trăm thực tập sinh, tách biệt chi phí đào tạo khỏi rủi ro của dự án. Tuy nhiên, các chương trình này hiện chưa phổ biến cho mảng embedded.
Một dự án 10 kỹ sư, nếu không bị quá tải công việc, có thể “gánh” thêm 1-2 thực tập sinh part-time. Nhưng đây không phải là một giải pháp có thể mở rộng (scalable).
Để giải quyết bài toán nhân lực Linux kernel, cần một giải pháp ở cấp độ lớn hơn, ví dụ như các chương trình đào tạo tập trung (100-200 sinh viên/năm). Việc giúp đỡ sinh viên thực tập là vấn đề của cả cộng đồng; nếu giải quyết được, chính các công ty cũng sẽ là bên được hưởng lợi nhiều nhất từ một nguồn nhân lực dồi dào và chất lượng hơn.