Khi đối mặt với AI, quan điểm của chúng ta hiện nay có thể tạm chia vào ba nhóm chính:
- Thần thánh hóa AI: Cho rằng trong tương lai, AI sẽ trở nên toàn trí, toàn năng và vượt qua con người trên mọi phương diện.
- Coi thường AI: Tin rằng trí tuệ con người là tối thượng và trong đa số các công việc, AI không thể vượt qua được.
- Thờ ơ, không quan tâm: Cho rằng khi nào AI ảnh hưởng rõ rệt đến cuộc sống hoặc công việc của bản thân thì mới cần tính đến.
Trong suốt chiều dài lịch sử, con người đã liên tục phát minh ra những công cụ sản xuất mới, từ lửa, đồ sắt, đầu máy hơi nước, máy móc tự động, cho đến Internet, Google và gần đây nhất là AI. Mỗi khi một công cụ mới ra đời, nó đều thay đổi sâu sắc cách chúng ta làm việc và tư duy. Những người công nhân trong thế kỷ trước từng đập phá máy móc vì cho rằng chúng sẽ cướp đi việc làm của họ. Tuy nhiên, khi nhìn lại, chúng ta thấy rằng xã hội hiện đại thậm chí còn tạo ra nhiều công việc hơn trước đây.
Việc ủng hộ hay phản đối một đối tượng bất kỳ khi chưa hiểu rõ về nó là một hành động thiếu khôn ngoan. Với tư cách là những kỹ sư, những người làm chuyên môn, khi tư duy và đưa ra kết luận, chúng ta nên dựa vào các bằng chứng, nghiên cứu khoa học và phân tích logic. Tranh luận dựa trên cảm tính hay định kiến cá nhân rất dễ khiến chúng ta mắc sai lầm và xa rời thực tại khách quan.
Phân Loại Mức Độ Ảnh Hưởng Của AI Đến Lực Lượng Lao Động
Xét về mức độ ảnh hưởng, lực lượng lao động trong xã hội tương lai có thể được chia làm ba nhóm:
- Nhóm ít bị ảnh hưởng: Bao gồm lao động sản xuất chân tay, các công việc ngoài trời hoặc đòi hỏi thao tác vật lý phức tạp. Ngoài ra, nhóm này còn có các công việc trí óc nhưng đặc thù nằm ở vùng yếu điểm của AI (ví dụ: tư vấn tâm lý, thẩm phán). Công việc của nhóm này sẽ tương đối ổn định, tuy nhiên thu nhập khó có sự đột phá vì không tận dụng được sự gia tăng năng suất từ AI.
- Nhóm bị ảnh hưởng lớn: Bao gồm lao động trí óc làm việc trong những lĩnh vực thuộc về thế mạnh của AI (ví dụ: lập trình viên, nhà phân tích dữ liệu, chuyên viên tài chính). Đây là nhóm đối mặt với nhiều thách thức nhất nhưng cũng là nhóm có cơ hội lớn nhất.
- Nhóm ngoài hệ thống lao động: Bao gồm những người đã về hưu, người sống bằng tài sản thừa kế, cho thuê hoặc nhận trợ cấp xã hội.
Cơ Hội và Thách Thức Đối Với Nhóm Lao Động Trí Óc
Chúng tôi sẽ tập trung phân tích sâu về nhóm thứ hai. Về mặt triết lý, không có công việc nào mà AI có thể thay thế hoàn toàn 100% con người, vì AI không có “bản ngã” và do đó luôn cần con người cung cấp mục đích. Tuy nhiên, về mặt thực tế, nếu AI có thể đảm nhiệm trên 95% khối lượng công việc trong một lĩnh vực, chúng ta có thể xem đó là một sự thay thế gần như hoàn toàn.
Mặc dù nhóm 2 phải chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ AI, thể hiện qua các đợt sa thải và sự cạnh tranh gay gắt, nhưng nếu nhìn từ một góc độ khác, đây lại là nhóm được AI đem lại nhiều giá trị nhất. Nói một cách đơn giản, AI có khả năng gia tăng năng suất lao động nhiều nhất chính ở nhóm này. Nếu người lao động thích nghi được với phương thức sản xuất mới, kết hợp tư duy của con người với sức mạnh của AI, thu nhập của họ có thể đạt được những bước đột phá nhờ năng suất lao động tăng vọt so với thế hệ trước.
Đây là một sự thật quan trọng cần phải được nhấn mạnh: Chúng ta không cạnh tranh với AI. Đối tượng cạnh tranh thực sự của chúng ta là những đồng nghiệp khác, những người có cùng trình độ chuyên môn nhưng sở hữu thêm năng lực làm chủ AI.
Việc cho rằng AI vẫn còn kém hơn trình độ của bản thân nên không cần lo lắng về việc bị thay thế là một tư duy hoàn toàn sai lầm. Chúng ta không đối đầu với AI, mà đối đầu với một thực thể “người + AI” – một phiên bản kết hợp có sức mạnh của AI nhưng lại không có nhược điểm của nó.
Làm Thế Nào Để Làm Chủ Công Cụ AI? Một Lộ Trình Gồm 6 Bước
Vậy, làm thế nào để trở thành người làm chủ công cụ AI? Dưới đây là lộ trình mà chúng tôi đề xuất:
- Thấu hiểu bản chất của AI: Chủ động tìm hiểu về cách hoạt động, các điểm mạnh và điểm yếu cốt lõi của nó.
- Củng cố nền tảng chuyên môn và tư duy cốt lõi: AI là công cụ, không phải sự thay thế cho kiến thức nền. Hãy tiếp tục học tốt chuyên ngành của mình và rèn luyện các kỹ năng tư duy bậc cao như suy luận logic, phản biện.
- Đặt câu hỏi một cách chiến lược: Mỗi khi tương tác với AI, cần khoanh vùng phạm vi rõ ràng và đưa ra các giả định, bối cảnh của bản thân, thay vì đưa ra những yêu cầu chung chung.
- Tuyệt đối không tin tưởng mù quáng vào kết quả: Luôn coi phản hồi của AI là một bản nháp. Cần phải tự mình kiểm định, phản biện và yêu cầu AI điều chỉnh cho đến khi kết quả thực sự hợp lý và chính xác.
- Tập trung rèn luyện các kỹ năng AI còn yếu: Hãy dành thời gian để đào sâu vào các kỹ năng mà AI không thể thay thế: tư duy sáng tạo không theo lối mòn, tư duy tự phản biện, khả năng kiểm định kết quả trong các ngữ cảnh phức tạp. Ngược lại, không nên lãng phí quá nhiều thời gian để rèn luyện những kỹ năng mà AI đã làm rất tốt (tìm kiếm thông tin, dịch thuật, tóm tắt tài liệu).
- Chủ động tích hợp các công cụ AI vào quy trình làm việc: Tìm hiểu và sử dụng tối đa các ứng dụng của AI trong công việc hàng ngày, ví dụ như các bộ công cụ Copilot, Cursor, hoặc cách sử dụng ChatGPT để phân tích và so sánh dữ liệu.