Trong bài viết này, chúng tôi sẽ đi sâu vào những điểm khác biệt nền tảng trong cách hoạt động của bộ não con người so với AI. Từ đó, chúng ta có thể phác thảo một bức tranh về những loại công việc vẫn sẽ cần đến vai trò chủ đạo của con người trong vòng 15-20 năm tới.
1. Mô hình Ý thức và Vô thức (Conscious vs. Unconscious)
Điểm khác biệt đầu tiên và sâu sắc nhất nằm ở mô hình hoạt động hai lớp của não bộ:
- Ý thức: Là các dòng suy nghĩ, giọng nói nội tâm mà chúng ta nhận biết được. Chúng ta sử dụng ý thức khi tư duy logic, đọc sách, hay tính toán các con số.
- Vô thức: Là các hoạt động tính toán chạy nền, đưa ra kết quả cho ý thức mà chúng ta không trực tiếp cảm nhận được quá trình hoạt động của nó. Lấy ví dụ như khi lái xe, các hành động như giữ thăng bằng, đánh lái, tránh chướng ngại vật, hay xử lý khi gặp biển báo… phần lớn đều do vô thức tự động xử lý. Chúng ta thường gọi đây là “phản xạ”. Khi đó, ý thức của chúng ta có thể đang tập trung vào những việc khác không liên quan, như suy nghĩ về công việc hay gia đình.
Dù không cảm nhận được, các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng phần lớn khối lượng xử lý của não bộ (>90%) được đảm nhiệm bởi vô thức. Các mô hình AI hiện tại và trong tương lai gần chỉ có thể bắt chước cách hoạt động của ý thức, nhưng chưa thể mô phỏng được vô thức. Lý do là vì chính y học hiện đại cũng chưa hiểu hết cách vô thức hoạt động và xử lý thông tin.
Những hoạt động như trực giác, linh cảm khi thông tin chưa rõ ràng, hay sáng tạo ra một ý tưởng hoàn toàn mới… đều là sản phẩm của vô thức. Do đó, các công việc đòi hỏi những năng lực này như nghiên cứu khoa học, phát minh, sáng tác nghệ thuật… vẫn sẽ do con người đảm nhận trách nhiệm chính.
2. Lợi Thế Về Thể Chất và Sự Tương Tác Vật Lý
Điểm khác biệt thứ hai nằm ở cơ thể vật lý. Cho đến thời điểm hiện tại, robot vẫn thua xa con người về sự linh hoạt và khả năng làm việc hiệu quả trong môi trường thực tế phức tạp.
Những công việc tay chân, đặc biệt là ngoài trời, thoạt nghe có vẻ đơn giản nhưng thực tế lại cực kỳ khó để thay thế bằng robot AI. Ví dụ như: lắp đặt điều hòa, sửa chữa điện lạnh, xây dựng, dọn dẹp trong các không gian phức tạp. Những công việc này đòi hỏi sự khéo léo, khả năng ứng biến với các điều kiện không lường trước được của môi trường vật lý.
3. Sự Thiếu Vắng Cảm Xúc Chân Thật và Trí Tuệ Cảm Xúc
AI không có cảm xúc thật. Việc này khiến AI gặp khó khăn rất lớn khi phải thấu hiểu hoặc ra quyết định dựa trên cảm xúc của người đối diện, đặc biệt là với các cảm xúc phức tạp và đa nghĩa. Một ví dụ kinh điển trong giao tiếp xã hội là khi một người nói “Anh muốn làm gì thì làm”, ý nghĩa cảm xúc thực sự thường hoàn toàn trái ngược với câu chữ.
Cảm xúc của con người đến từ ý thức một cách tự nhiên, không phải qua quá trình học hỏi từ dữ liệu. Chúng ta không bao giờ phải “học” để biết cảm giác buồn, vui, giận dữ hay xấu hổ là gì. Chúng là một phần nội tại của trải nghiệm làm người.
Do đó, những ngành nghề đòi hỏi sâu sắc về trí tuệ cảm xúc sẽ vẫn là sân chơi của con người. Ví dụ như: Tư vấn tâm lý, chăm sóc người già, giáo viên mầm non, người dẫn chương trình (MC), diễn viên.
Kết Luận: Sự Khác Biệt Nền Tảng Trong Cách Học
Đến thời điểm hiện tại, khoa học mới chỉ quan sát và hiểu được một phần cách ý thức hoạt động. Các mô hình AI được phát triển để mô phỏng và “bắt chước” phần đã biết đó. Tuy nhiên, còn rất nhiều khía cạnh như vô thức, bản chất của cảm xúc, cảm giác… mà khoa học vẫn chưa thể lý giải trọn vẹn. Để AI có thể mô phỏng được những điều này, cần phải có những bước tiến đột phá của chính y học và tâm lý học.
Cách con người học về thế giới khác hoàn toàn với AI. Chúng ta có bản ngã, chúng ta trải nghiệm các sự kiện và rút ra bài học thông qua cảm xúc và cảm giác. Ví dụ, chúng ta học về sự mất mát thông qua cảm giác đau buồn khi mất đi người thân. Chúng ta có một cơ thể sinh học để mô phỏng và đồng cảm với trải nghiệm của người khác.
Con người học từ trải nghiệm và cảm xúc. AI học từ dữ liệu.
Đó là thứ mà AI chưa có và con người cũng chưa biết cách tạo ra nó. Chính từ những khác biệt căn bản này, trong vài chục năm tới, AI vẫn sẽ không thể vượt qua được con người ở những khía cạnh cốt lõi nhất của cuộc sống và công việc.