Đã bao giờ bạn cảm thấy công việc của mình trở nên vô vị? Một chu trình lặp lại: 8 giờ sáng đến công ty, 5 giờ 30 về nhà. Vậy giá trị mà chúng ta tạo ra nằm ở đâu?
Cách chúng ta đóng góp nhiều nhất cho xã hội chính là thông qua công việc hàng ngày. Nhưng công việc đó có ý nghĩa gì khác ngoài việc nhận lương vào cuối tháng? Liệu việc kiếm được nhiều tiền hơn có khiến chúng ta sống một cuộc đời ý nghĩa hơn, hay không còn tiếc nuối về những năm tháng tuổi trẻ?
Tất cả những câu hỏi này sẽ được trả lời khi chúng ta tìm thấy ý nghĩa thực sự, một ý nghĩa lớn hơn mục đích tài chính, trong công việc của mình.
Phân tích qua các Tình huống Thực tế
Hãy bắt đầu bằng một vài câu chuyện có thật từ các ngành nghề khác.
Câu chuyện 1: Người bác sỹ và Phác đồ điều trị
Một bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối đến bệnh viện K. Bác sỹ nói: “U thế này thì mổ đi,” nhưng không tư vấn, động viên hay lắng nghe cảm giác của người bệnh. Bệnh nhân sau đó quyết định bỏ cuộc, về nhà nằm chờ chết.
Thái độ của người bác sỹ rõ ràng đã ảnh hưởng lớn đến quyết định của người bệnh. Vị bác sỹ đó có sai không? Về mặt quy trình, có thể là không. Ông đã tuân thủ đúng phác đồ chuẩn đoán, và trong phác đồ không quy định bác sỹ phải ngồi động viên bệnh nhân.
Có lẽ, áp lực công việc và mục tiêu tài chính đã khiến vị bác sỹ quên đi mục tiêu thực sự của nghề y là cứu người. Giờ đây, việc tránh bị kiện cáo và thu nhập hàng tháng trở thành mục tiêu chính, còn sự đồng cảm với nỗi đau của bệnh nhân không còn nhiều ý nghĩa.
Câu chuyện 2: Cô giáo mầm non và Sự yên tâm
Một gia đình gửi con nhỏ ở trường tư. Điều họ quan tâm nhất là gì? Các cô giáo có nhiệt tình không? Con họ yêu thích hay sợ hãi khi đến trường?
Nghề trông trẻ có thu nhập không cao và ít cơ hội thăng tiến. Nhưng điều đó không làm giảm đi ý nghĩa công việc của họ. Còn gì quý giá hơn sự yên tâm của phụ huynh khi con mình được quan tâm bởi một cô giáo tâm lý và kiên nhẫn.
Phân tích điểm chung: Điểm chung của hai câu chuyện này là gì? Giá trị đích thực của một công việc thường được thấu hiểu rõ ràng nhất bởi người thụ hưởng, chứ không phải người thực thi.
Người bệnh nhân trong câu chuyện thứ nhất và người phụ huynh trong câu chuyện thứ hai là những người thấu hiểu sâu sắc nhất ý nghĩa của nghề bác sỹ và nghề giáo viên mầm non.
Áp dụng cho Nghề Lập trình viên
Hãy xem xét một câu chuyện thứ ba.
Một nhà hàng miến trộn vào giờ trưa nóng bức bỗng tê liệt hoàn toàn, khách hàng đứng đợi chật kín. Nguyên nhân: phần mềm quản lý của quán bị lỗi. Người chủ đã xây dựng toàn bộ quy trình làm việc xoay quanh phần mềm này (nhân viên order bằng smartphone, khách thanh toán tại quầy qua đơn hàng đã order). Khi phần mềm lỗi, nhân viên thu ngân không dám nhận tiền, vì nếu không qua phần mềm, họ không biết giải thích thế nào với chủ.
Nghề lập trình có một đặc thù: Nó ảnh hưởng đến mọi mặt của cuộc sống và mọi ngành nghề khác, nhưng ý nghĩa công việc của từng lập trình viên cá nhân lại dễ bị lu mờ.
Nguyên nhân là do:
- Một sản phẩm phần mềm quan trọng là do nhiều người cùng làm, thậm chí qua một dây chuyền ở nhiều quốc gia.
- Lập trình viên ít khi có cơ hội trải nghiệm sản phẩm của mình với tư cách là một người dùng cuối thông thường.
Nhưng ý nghĩa của công việc vẫn vẹn nguyên. Và những người thực sự cảm nhận được nó chính là người dùng—những người không có chuyên môn lập trình như chúng ta.
Chúng ta thường nghĩ công việc của mình chỉ là viết phần mềm, “có lỗi thì restart”, không quan trọng như công việc của người bác sỹ. Nhưng nhiều người trong chúng ta đang lập trình cho các hệ thống an toàn (safety-critical) như thiết bị bệnh viện, hệ thống ngân hàng, hay phần mềm điều khiển trên ô tô.
Khi phát triển các hệ thống như vậy, liệu “lương tâm nghề nghiệp” có thôi thúc kỹ sư review code kỹ hơn một lần? Có khiến chúng ta bớt phàn nàn khi phải OT? Có khiến chúng ta cắn rứt khi tạo ra bug?
Câu trả lời có thể là “Không,” nếu chúng ta cũng giống như vị bác sỹ trong câu chuyện đầu tiên—đơn giản vì chúng ta không tìm thấy giá trị thực sự của công việc ẩn sau mức lương hàng tháng.
Tại sao phải tìm ra ý nghĩa? (Lợi ích thực sự)
Nếu chúng ta dành thời gian suy ngẫm, đến một lúc nào đó, chúng ta sẽ tìm ra ý nghĩa thực sự trong công việc hàng ngày. Việc này mang lại lợi ích gì?
- Gia tăng thu nhập (Một cách nghịch lý): Điều này nghe có vẻ mâu thuẫn, nhưng khi bạn tìm thấy ý nghĩa, phần lớn nỗ lực của bạn sẽ không còn làm việc vì tiền. Bạn làm việc vì giá trị mà nó tạo ra. Chính sự tập trung vào giá trị này, thay vì tiền bạc, lại là con đường ngắn nhất để đạt được thành công tài chính.
- Mang lại hạnh phúc: Khi thấy được giá trị của bản thân và sự đóng góp của mình cho xã hội, bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc và thỏa mãn hơn trong cuộc sống.
- Thành công bền vững: Ý nghĩa công việc là động lực nội tại (intrinsic motivation) mạnh mẽ nhất. Nó giúp bạn gắn bó lâu dài, vượt qua áp lực và đạt được thành công bền vững với nghề.
Kết luận
Có lẽ đã đến lúc chúng ta cần “sống chậm lại” một chút, chấp nhận lùi một vài task (công việc) quá deadline để dành thời gian suy ngẫm và tìm ra ý nghĩa thực sự của công việc mà chúng ta làm hàng ngày.