Tư duy loang là một loại tư duy đặc thù nhưng không hiếm trong dân số. Một số nghiên cứu chỉ ra có khoảng 3 – 5% số người trưởng thành có loại tư duy này. Con số này cao hơn đối với trẻ em. Nếu không phát hiện và biết cách khắc phục, trẻ em có thể gặp 1 số vấn đề lớn ví dụ như khả năng tập trung kém, chán học, khó khăn khi diễn đạt vấn đề…
Biểu hiện tư duy loang ở trẻ em:
- Có khả năng liên kết những vấn đề tưởng như không liên quan đến nhau, nhưng lại hợp lý theo một logic ngầm. Ví dụ như nếu cho 3 dữ kiện: Con mèo, Xe bus, Ngôi sao và yêu cầu tìm một mối liên hệ. Thì các con có thể trả lời như sau: Con mèo đi chơi giữa các vì sao bằng xe bus.
- Khi nghe bố mẹ kể chuyện, rất hay hỏi ngược lại rằng tại sao. Thậm chí sau khi bố mẹ trả lời, con có thể tiếp tục hỏi ngược lại dựa vào câu trả lời trước, diễn ra đến 4 – 5 lượt. Nếu bố mẹ kiên nhẫn hỏi con giải thích tại sao lại hỏi như vậy. Trẻ có thể diễn đạt lại khá hợp lý theo một logic ngầm nào đó.
- Khi đi học, trẻ gặp khó khăn với việc học trên trường, khó tập trung vì cảm thấy các môn học rất nhàm chán.
Biểu hiện tư duy loang ở người lớn
- Suy nghĩ trong đầu rất rối. Khi cần giải quyết một vấn đề, họ suy nghĩ rất nhiều, nhìn thấy nhiều khả năng. Nhưng việc suy nghĩ cứ tiếp tục lan man không dừng lại được để triển khai thực hiện.
- Nói chuyện khó hiểu. Khi giao tiếp với người khác, phía bên kia sẽ cảm thấy người này trình bày vấn đề rất lan man, khó hiểu.
- Biểu hiện bên ngoài thường là người thiếu quyết đoán. Trong đầu có nhiều ý tưởng hay, nhưng không biết phải áp dụng thực tế thế nào vì suy nghĩ trong đầu rất rối và lan man.
Vậy cùng tìm hiểu tư duy loãng (Diffuse Mode Thinking) là gì?
Trước khi đi vào giải thích về tư duy loang, chúng ta cùng tìm hiểu về loại tư duy chiếm đa số ở người trưởng thành – Tư duy tuyến tính (Linear thinking).
Tư duy tuyến tính (Linear thinking) là gì?
Linear thinking hay còn gọi là tư duy tuyến tính. Là cách suy luận theo từng bước trên 1 con đường để cho ra kết quả. Ví dụ cần suy luận lời giải cho vấn đề A, chúng ta sẽ bắt đầu với 1 hướng đi được đánh giá khả thi nhất, suy luận theo từng bước từ A->B->C… cho đến khi đạt được kết quả. Nếu sau 1 số bước suy luận mà chúng ta đánh giá hướng đi ban đầu không khả quan nữa, chúng ta sẽ bắt đầu lại từ đầu với 1 hướng khác.
Tư duy loãng (Diffuse Mode Thinking) là gì?
Diffuse Mode Thinking hay còn gọi là tư duy loang. Là cách hoạt động của tư duy giống như khi ta thả 1 giọt xà phòng vào chậu nước. Nó sẽ loang rộng ra theo các hình dạng ngẫu nhiên. Khi cần suy luận tìm hướng đi để giải quyết cho vấn đề A. Nó sẽ hoat động như sau:
- Không chọn 1 nhánh cụ thể và suy luận từng bước từ A->B->C… Thay vào đó, sẽ đi từ A và lan ra tất cả các nút xung quanh có liên quan đến A. Ví dụ như từ A đi đồng thời đến B, E, F, G.
- Sau khi loang hết các nút xung quanh A, sẽ chọn 1 nút trong B, E, F, G theo cảm giác để làm điểm xuất phát tiếp theo và lại loang tiếp.
- Quá trình loang sẽ dừng lại khi họ cảm thấy họ đã hiểu được toàn cảnh của vấn đề A thông qua việc xâu chuỗi tất cả các nút. Lúc này họ mới đưa ra phương án giải quyết.
Nếu nghe đến đây, chúng ta có thể thấy Diffuse Mode Thinking là một loại tư duy có vẻ khác lạ. Nhưng thực tế, đây mới chính là tư duy gốc của con người.
Khoảng 90% trẻ em sinh ra với tư duy loang. Tức là trong giai đoạn từ cấp 1 đến cấp 2, việc con bạn nằm trong nhóm này là hoàn toàn phổ biến. Tuy nhiên, trong quá trình trưởng thành, khi hệ thống giáo dục bắt đầu ưu tiên sự rõ ràng, logic tuyến tính, khả năng tập trung – thì tỉ lệ này giảm mạnh, chỉ còn 3–5% ở người lớn.
Điều này không hẳn là sai. Bởi vì cách vận hành của tư duy loang rất phức tạp, khó kiểm soát, khó đánh giá. Vậy nên hệ thống giáo dục – để đảm bảo hiệu quả cho số đông – đã được thiết kế để ưu tiên phát triển tư duy tuyến tính (Linear Thinking). Các môn học, bài kiểm tra, phương pháp giảng dạy… đều vận hành xoay quanh hệ tư duy này.
Ưu nhược điểm của tư duy loãng
- Ưu điểm: Có khả năng nhìn thấy được toàn cục của 1 vấn đề, nhìn thấy các mối liên kết mà ít người nhận ra. Vậy nên tư duy loang mạnh về sáng tạo. Ví dụ như họ có thể có những ý tưởng đi ngược lại logic thông thường nhưng lại hiệu quả khi áp dụng thực tế.
- Nhược điểm: Bị xung đột với hệ thống giáo dục và mô hình làm việc. Nên gặp rất nhiều vấn đề ví dụ như học kém, khó khăn khi đi làm, nghĩ rất nhiều nhưng lại không đưa ra được quyết định. Giống như khi tất cả mọi người đều được dạy nên sử dụng tay phải. Nếu một người viết bằng tay trái, anh ta sẽ va khửu tay của mình vào bạn học bên cạnh.
Cách khắc phục
Trong quá trình học tập từ bậc phổ thông, giáo dục đại học và đi làm, phần lớn mọi người sẽ bỏ được loại tư duy này đi và chuyển sang Linear thinking. Tuy nhiên, một số người do có đặc điểm sinh học mạnh về loại tư duy này ở trong não, khiến cho họ vẫn không thể chuyển đổi được kể cả khi đã trưởng thành. Ví dụ như nếu cha mẹ vẫn có tư duy loang kể cả khi đã trưởng thành, có khả năng sẽ di truyền sang con. Vậy nên với những người này, cha mẹ cần phải có phương án hướng dẫn cho con khắc phục.
Về cơ bản có 3 phương án như sau:
- Đào tạo để phát triển thế mạnh về tư duy loang: Cách này rất khó vì không có giáo trình, không có người dạy.
- Để con tự chuyển đổi sang tư duy tuyến tính trong quá trình học ở trường. Phần lớn mọi người đều như vậy, nhưng có khoảng 3-5% người trưởng thành vẫn không chuyển đổi được.
- Hướng dẫn con cách khắc phục. Chấp nhận con sẽ mãi có tư duy loang, như tìm cách sống chung với nó. Đây là phương án khả thi nhất, nếu việc học trên trường không giải quyết được.
Cách tập luyện của phương án số 3 như sau
- Cho con tập cách giải thích vấn đề với người khác. Con có thể chọn bất cứ một chủ đề nào mà con thích, ví dụ như Game, Đá bóng, Siêu nhân… Giải thích cho một người không biết về cái đó có thể hiểu được. Thông qua quá trình này, con học cách kiểm soát việc loang trong đầu, thay vì loang một cách lan man, nó sẽ đi có định hướng để đến được đích.
- Giới hạn thời gian cho mỗi bước. Giao cho con 1 vấn đề cần tìm hiểu sau đó phải trình bày lại cho bố mẹ. Nhưng phải quy định trước về số bước, thời gian tối đa cho từng bước. Ví dụ như con tìm hiểu về Game và giải thích cho bố mẹ. Nhưng thời gian tìm hiểu phải giới hạn trong 2 tiếng, chuẩn bị tài liệu 1 tiếng. Hết thời gian là phải chuyển qua giải thích cho bố mẹ.
- Hướng dẫn con phân tầng suy nghĩ. Ví dụ như tầng Ý tưởng, tầng Suy luận, tầng Triển khai. Để khi đến bước triển khai, tư duy con chỉ loang ra các nút trong cùng tầng chứ không loang sang tầng khác.
Kết luận
Mặc dù có biểu hiện ra bên ngoài là không thông minh, mất tập trung, không thích học. Nếu nguyên nhân là do con có tư duy loang thì không phải do con lười hay tư duy kém. Nó chỉ là một cách suy nghĩ khác, phức tạp hơn, đòi hỏi thời gian để rèn luyện và cách tiếp cận phù hợp. Nếu con bạn có những biểu hiện như đã mô tả – hãy xem đó là một tín hiệu đặc biệt, chứ không phải vấn đề cần sửa chữa.
Điều quan trọng nhất không phải là ép con “giống như số đông”, mà là giúp con hiểu được chính mình, rèn luyện khả năng diễn đạt, và từng bước kết nối được với thế giới xung quanh theo cách của riêng con.