Khi con người cộng tác với AI để làm việc, cách thức tư duy, sắp xếp, giải quyết vấn đề cần phải thay đổi. Về bản chất AI giống như 1 đội nhóm với vô hạn thành viên, có khả năng hoàn thành mọi công việc tức thì. Người lập trình viên đóng vai trò là trưởng nhóm, phân chia công việc và chỉ đạo đội ngũ làm việc.
Chúng ta từ người viết code (phương thức làm việc trước đây) chuyển thành người trưởng nhóm (mô hình làm việc cùng AI). Với việc thay đổi vai trò, tư duy của chúng ta cũng cần phải có sự điều chỉnh để phù hợp với vị trí làm việc mới. Trong các team lập trình truyền thống, người trưởng nhóm thường đóng vai trò là người nắm hệ thống. Ví dụ như nắm được mối quan hệ của các module trong hệ thống, có khả năng đánh giá được ưu nhược điểm trong phương án đề xuất bởi các thành viên, đứng ra xử lý issue khó khi member không giải quyết được.
Tư duy của người trưởng nhóm như vậy rất phù hợp nếu chuyển sang mô hình hợp tác cùng AI. Đó gọi là kiểu tư duy Hệ thống – System thinking. Trong phương thức cộng tác với AI, sẽ có khoảng 4 – 5 kỹ năng tư duy được đánh giá là tương thích tốt. Trong đó có System thinking, 1 người có thể có cùng lúc tất cả các loại tư duy trên, và chúng có thể hình thành thông qua luyện tập. Trong chương trình đào tạo về cách thay đổi tư duy để phù hợp với AI tới đây, mình sẽ viết chi tiết về từng loại và cách tập luyện để mọi người có thể làm theo.
Vậy bản chất của System thinking là gì? Đây là phương pháp tư duy theo hướng kết nối tất cả mọi thứ thành 1 hệ thống. Kiến thức trong đầu sẽ ở dạng cây hoặc dạng đồ thị, có sự liên kết qua lại giữa các node đồ thị với nhau. Ví dụ như khi học về lập trình nhúng, những kiến thức như File, device tree, bootloader, driver sẽ không nằm riêng lẻ theo dạng chỉ mục giống như trong sách. Thay vào đó chúng sẽ có mối liên hệ qua lại với nhau. Quá trình học 1 kiến thức của người có tư duy kiểu System thinking thường mất nhiều thời gian hơn. Do họ phải đi sâu vào bản chất, đập vỡ kiến thức, so sánh các mảnh vỡ với hệ thống kiến thức đang có trong đầu họ. Nếu thấy tương thích thì kiến thức mới sẽ được dung nạp vào hệ thống. Nếu thấy mâu thuẫn thì quá trình học kiến thức mới lại quay lại từ đầu. Thậm chí, nếu phát hiện ra sai sót trong hệ thống cũ, họ có thể phải hiệu chỉnh lại hệ thống để có thể dung nạp kiến thức mới.
Đối với 1 kiến thức mới, họ không chỉ học cách sử dụng mà còn phải trả lời được những câu hỏi như: Bản chất của nó là gì, nó sinh ra để giải quyết bài toán gì, ưu nhược điểm ra sao.
Kể cả không có mô hình hợp tác cùng AI thì kiểu tư duy này cũng phù hợp với ngành lập trình nhúng. Và trong thực tế, số lượng lập trình viên có kiểu tư duy System thinking trong ngành này cũng cao hơn nhóm lập trình tầng trên.
System thinking có điểm mạnh và điểm yếu. Một số nhược điểmcó thể kể ra như sau: Thời gian học nếu theo kiểu System thinking lúc nào cũng lâu hơn, vì phải tìm hiểu sâu về bản chất và dung nạp vào hệ thống. Thời gian hoàn thành task cũng thường lâu hơn, vì họ có xu hướng tìm hiểu cặn kẽ trước khi áp dụng. System thinking thường cũng không phù hợp để làm lập trình đa năng, đa ngôn ngữ dạng full stack. Vì bản chất hệ thống của họ khó dung nạp kiến thức nếu họ hiểu chưa sâu. Về mặt ưu điểm thì System thinking có 1 số ưu điểm như: Chất lượng code thường cao và ít bug hơn, kiến thức được nhớ lâu, khả năng dev hoặc fix bug khó.
Đối lập với System thinking là kiểu tư duy tuyến tính – Linear thinking. Tư duy tuyến tính thường sắp xếp kiến thức theo kiểu tuần tự – giống như mục lục trong sách. Mỗi mục là một phần riêng biệt, được học độc lập, ít liên kết ngầm với các mục khác. Trong lập trình, tư duy tuyến tính thường thể hiện qua việc tập trung vào kết quả đầu ra: code chạy đúng, pass test, là hoàn thành. Thường ít đặt ngược câu hỏi như “cách này có tối ưu không?”, “giải pháp này có gây tác dụng phụ gì không?”, trừ khi có yêu cầu rõ ràng. Linear thinking giúp tiếp nhận kiến thức mới nhanh vì không yêu cầu kiểm định sâu mối quan hệ với kiến thức cũ. Họ có thể học nhanh, chuyển lĩnh vực linh hoạt, miễn là có tài liệu rõ ràng và đầu ra xác định. Linear thinking thường đi kèm với xu hướng làm việc đa năng, tập trung nhiều vào yếu tố thực dụng như mức lương, đãi ngộ, hoặc khả năng xoay chuyển công việc nhanh. Kiểu tư duy này phù hợp với môi trường cần phản ứng nhanh, ra sản phẩm sớm – như các startup hoặc dự án nhỏ, nơi lập trình viên thường đảm nhiệm nhiều vai trò cùng lúc. Với xu hướng phát triển của AI, chúng sẽ dần thay thế những lập trình viên có xu hướng Linear thingking, vì thế mạnh của AI là học và áp dụng nhanh, có kiến thức ở nhiều lĩnh vực.
Mỗi kiểu tư duy đều có điểm mạnh, điểm yếu và những bối cảnh riêng để phát huy hiệu quả. Tuy nhiên, trong mô hình làm việc cộng tác cùng AI, nơi con người đóng vai trò định hướng – kiểm định – kết nối, thì System thinking tỏ ra phù hợp hơn. Tư duy kiểu hệ thống không phải năng khiếu bẩm sinh, hoàn toàn có thể luyện tập được nếu ta thật sự muốn đi xa cùng AI.