Trong bài viết này, chúng tôi sẽ đi sâu vào những sự khác biệt căn bản nhất giữa năng lực của con người và AI, đặt trong một bối cảnh giả định nơi công nghệ AI đã phát triển đến mức cực thịnh. Liệu AI có thay thế hoàn toàn con người, để chúng ta chỉ ngồi yên hưởng thụ? Hay một kịch bản khác, nơi AI tự phát triển ý thức như trong các bộ phim khoa học viễn tưởng?
Đây là một chủ đề mà chúng tôi dành nhiều tâm huyết, cũng là mục tiêu ban đầu khi bắt đầu hành trình nghiên cứu về AI. Tuy nhiên, đây cũng là một chủ đề mang tính trừu tượng và triết học sâu sắc, đòi hỏi một cách diễn giải cẩn trọng để có thể truyền tải một cách đơn giản và dễ hiểu nhất.
Bản Chất Hoạt Động Của AI Hiện Tại
Các mô hình AI hiện tại như ChatGPT không tư duy theo cách của bộ não con người. Thay vào đó, thuật toán của chúng hoạt động tương tự như một trò chơi “nối chữ” ở quy mô khổng lồ. ChatGPT học từ hàng tỷ văn bản, sách báo và các cuộc hội thoại. Khi chúng ta đặt câu hỏi, nó sẽ dự đoán và tạo ra một chuỗi câu trả lời có xác suất phù hợp cao nhất dựa trên dữ liệu đã học. Về cơ bản, nó không “hiểu” chúng ta đang hỏi gì, mà chỉ đơn thuần thực thi các thuật toán nối chữ phức tạp.
Ngược lại, bộ não con người hoạt động theo một cơ chế hoàn toàn khác: chúng ta nghe câu hỏi, cố gắng thấu hiểu ý nghĩa, phân tích logic, và truy xuất câu trả lời từ hệ thống kiến thức và kinh nghiệm của mình.
Giới Hạn Của AI Sẽ Không Tồn Tại Mãi Mãi
Mặc dù các mô hình hiện tại còn nhiều nhược điểm so với não người, chúng ta không thể coi đó là ranh giới bất biến. Trong tương lai gần (khoảng 5 năm tới), các phiên bản AI cao cấp hơn sử dụng mạng nơ-ron có khả năng phân tích và tư duy gần giống với cách não bộ hoạt động sẽ ra đời.
Vậy, nếu những giới hạn về mặt tư duy có thể được khắc phục, thì đâu là ranh giới sau cùng mà AI không thể vượt qua? Trong một tương lai xa hơn, ví dụ 70 năm nữa, liệu chúng ta có thể phân biệt được đâu là tư duy của người thật, và đâu là của AI không?
Ý Thức (Consciousness) – Ranh Giới Cốt Lõi
Khi so sánh con người với AI, về bản chất, chúng ta đang so sánh hai loại hình trí thông minh: Ý thức của con người và Trí thông minh Nhân tạo.
Vậy Ý thức (hay Bản ngã) là gì? Khoa học hiện tại định nghĩa nó qua các đặc điểm sau:
- Là khả năng nhận biết sự tồn tại của chính mình.
- Có những trải nghiệm chủ quan, cảm giác và cảm xúc: đau, buồn, lo lắng, nóng, lạnh.
- Có khả năng phân biệt được bản thân mình với thế giới xung quanh.
Khoa học hiện tại vẫn chưa thể giải thích được bản chất của ý thức là gì và làm thế nào để tạo ra nó. Đây là một trong những “nan đề” lớn nhất, tương tự như việc tìm ra giới hạn của vũ trụ hay quan sát bên trong một hố đen. Có nhiều giả thuyết được đưa ra, nhưng chưa có cách nào để chứng minh hay phủ nhận:
- Giả thuyết 1 (Lý thuyết tính toán): Mọi hệ thống, khi đạt đến một độ phức tạp đủ lớn, sẽ tự sinh ra ý thức. Giả thuyết này, nếu đúng, mở ra một viễn cảnh lạc quan nhất cho AI. Với tốc độ phát triển theo cấp số mũ của các hệ thống tính toán, có thể ngay trong thế hệ của chúng ta, những người đang đọc bài viết này, sẽ được chứng kiến sự ra đời của Ý thức nhân tạo.
- Giả thuyết 2 (Lý thuyết vũ trụ): Vũ trụ sinh ra Ý thức con người như một cách để nó tự quan sát và tìm hiểu chính nó từ bên trong. Vũ trụ giống như một căn phòng chiếu phim đầy đủ tiện nghi, nhưng tất cả sẽ trở nên vô nghĩa nếu không có người xem. Do đó, vũ trụ phải tạo ra ý thức, để con người có thể trải nghiệm và mang lại ý nghĩa cho sự tồn tại đó. Theo giả thuyết này, ý thức của con người cũng chính là một phần ý thức của vũ trụ.
Từ Ý Thức Đến Mục Đích: Điểm Dừng Của AI
Đây chính là mấu chốt của vấn đề: Ý thức (Bản ngã) → Khái niệm Lợi/Hại → Mục đích
Ý thức là khả năng nhận biết sự tồn tại của chính mình. Khi có “cái tôi”, mới có khái niệm về điều lợi và điều hại (những gì gây ảnh hưởng tốt hoặc xấu lên chính bản thân mình). Và khi có khái niệm lợi/hại, sẽ sinh ra Mục đích (drive) – động lực để tạo ra các hành động giúp bản thân có lợi và tránh bị thiệt hại.
Đây chính là ranh giới sau cùng: AI, về bản chất, là một cỗ máy tư duy, cố gắng mô phỏng cách con người suy nghĩ. Nhưng bản thân nó không có bản ngã – không có ý thức. Vì vậy, nó không có khái niệm lợi/hại cho chính nó, và do đó, không có mục đích tự thân.
Mục đích lại là khởi nguồn cho mọi hành động. Cho dù sau này AI có thông minh đến đâu, nó vẫn sẽ luôn cần con người cung cấp mục đích cho nó.
Lấy một ví dụ đơn giản: một chiếc xe tự lái. Nó có thể biết mọi con đường trên Trái Đất, biết cách tự sạc điện khi hết pin. Nhưng bản thân chiếc xe không có mục đích. Việc nó tự chạy từ điểm A đến điểm B là hoàn toàn vô nghĩa đối với nó. Nó cần có một người ngồi trên xe và ra lệnh: “Hãy đưa tôi đến điểm B”. Con người chính là người cung cấp “mục đích” cho cỗ máy.