Trong thời gian gần đây, chúng tôi quan sát thấy một hiện tượng đang dần trở nên phổ biến trong cộng đồng lập trình viên và sinh viên: càng sử dụng ChatGPT nhiều, năng lực tư duy độc lập dường như càng chậm lại.
Vấn đề ở đây không chỉ là AI làm hộ, mà là AI làm thay luôn cả quá trình tư duy. Ví dụ thực tế mà chúng tôi ghi nhận:
- Một sinh viên lạm dụng ChatGPT để học và hoàn thành bài tập. Kết quả là sau khi tốt nghiệp, bạn đó không thể trả lời được những câu hỏi kỹ thuật cơ bản trong buổi phỏng vấn.
- Một lập trình viên được hỏi về cách giải quyết một tình huống mà anh ta từng xử lý. Tuy nhiên, anh ta không thể trình bày lại hướng giải quyết mà chỉ có thể trả lời rằng: “Lúc đó tôi đã sử dụng ChatGPT”.
Hai ví dụ kể trên là biểu hiện rõ nét của hiện tượng suy giảm năng lực tư duy do sử dụng ChatGPT không đúng cách.
Hiểu Rõ Nguyên Nhân Qua Thang Đo Bloom
Để phân tích sâu hơn, chúng ta hãy cùng nhìn vào thang đo Bloom. Đây là một công cụ rất mạnh mẽ để đánh giá chiều sâu tư duy khi tiếp cận một kiến thức mới.
Mỗi tầng của thang đo thể hiện một mức độ am hiểu khác nhau.
Tiếp theo, chúng ta hãy xem xét mô hình thể hiện các tầng Bloom tương ứng với từng thói quen làm việc trong lập trình. Mức độ phát triển trí tuệ ở mỗi tầng được đánh giá như sau:
- Tầng 0 hoặc 1 (Nhớ): Trí tuệ bị sa sút. Gần như không có sự tiến triển về tư duy trong quá trình làm việc.
- Tầng 2 (Hiểu): Nhận thức mới chỉ dừng ở lớp bề mặt, dễ dàng bị thay thế bởi công nghệ AI hiện tại.
- Tầng 3 (Áp dụng): Nếu được hỏi về kiến thức này trong một buổi phỏng vấn, người học có thể tự trả lời được ở mức cơ bản.
- Tầng 4 (Phân tích): Am hiểu sâu sắc. Có khả năng làm việc tốt và trả lời phỏng vấn tốt.
- Tầng 5 + 6 (Đánh giá + Sáng tạo): Năng lực xuất sắc, rất khó bị thay thế bởi AI.
Dựa vào mô hình này, có thể thấy rằng, để trả lời được các câu hỏi trong một buổi phỏng vấn, chúng ta cần đạt được ít nhất tầng 3 (Áp dụng). Điều này tương đương với việc phải hiểu cơ bản về giải pháp của AI, có đọc hiểu và tùy chỉnh lại mã nguồn trước khi sử dụng. Tuy nhiên, để thực sự thể hiện tốt, chúng ta cần phải đạt được tầng 4 (Phân tích).
Ảo Tưởng Về Sự Tiến Bộ – Cạm Bẫy Lớn Nhất Của AI
Với khả năng vượt trội của mình, AI rất dễ tạo ra một ảo tưởng cho người dùng. Họ có thể nghĩ rằng mình giỏi vì đã hoàn thành công việc nhanh chóng hay tìm ra lời giải cho những vấn đề phức tạp. Nhưng trên thực tế, đó có thể là trí tuệ của AI chứ không phải của người lập trình viên. Chỉ khi phải đối mặt với các tình huống độc lập như phỏng vấn, năng lực thực sự của họ mới bộc lộ.
Suy Giảm Khả Năng Tập Trung Dài Hạn
Một tác dụng phụ khác ít được để ý khi sử dụng ChatGPT thường xuyên là sự suy giảm khả năng tập trung dài hạn.
AI khiến mọi thứ trở nên “nhàn hạ” hơn cho bộ não – không cần tự mình đọc tài liệu, không cần lọc thông tin, không cần đối chiếu. Nó tự tìm kiếm, tự tóm tắt và tự gợi ý. Mọi thứ đều nhanh chóng, đúng trọng tâm và tiết kiệm nỗ lực.
Nhưng chính vì “tiết kiệm sức” quá nhiều, não bộ của chúng ta dần mất đi thói quen tự mình xử lý một tài liệu dài, phức tạp và không có tóm tắt sẵn.
Hệ quả là:
- Mất kiên nhẫn khi phải đọc các tài liệu kỹ thuật chuyên sâu.
- Dễ bị xao nhãng và mất phương hướng khi không có gợi ý.
- Về lâu dài, không còn đủ “sức bền nhận thức” để đọc và hiểu sâu một vấn đề.
Đây là một dạng “suy giảm trí tuệ thời hiện đại” — nhìn bên ngoài, công việc vẫn được hoàn thành, nhưng độ dẻo dai và chiều sâu tư duy đang âm thầm xuống dốc.
Hướng Khắc Phục
Trong bài viết tiếp theo, chúng tôi sẽ đi sâu vào chủ đề này. Cụ thể, chúng tôi sẽ đưa ra các phương pháp và thói quen làm việc giúp chúng ta có thể đạt được tầng 4 của thang đo Bloom, trong khi vẫn đảm bảo được tiến độ và hiệu suất công việc hàng ngày.